Township toerisme (2)

Het verkeer op de afslag naar Grand Casino West in Goodwood staat muurvast. Op de N1 wordt hard gewerkt aan een nieuw wegdek. Een paar dagen rondrijden over de uitvalswegen rondom Kaapstad leert dat alle wegen toch nog niet overal klaar zijn. Geduldig wachten de auto’s tot er eindelijk beweging in de rij komt. Uit veel raampjes wapperen vlaggen van Zuid-Afrika. Een enkeling heeft de vlag van Portugal, Duitsland of Argentinië uit het zijraam steken. Ook hebben veel automobilisten hun buitenspiegel versierd met mirror socks in de nationale kleuren. Die worden hier op elk kruispunt bij de stoplichten door de straatverkopers verkocht.
Op de voorpagina van de Cape Times van vandaag krijgen de lezers een lesje in vlaggen. De krant ontdekte dat veel mensen dat niet goed doen. Bij St. George’s Mall in het winkelcentrum van Kaapstad hangen er maar liefst dertien vlaggen op zijn kop of niet op alfabetische volgorde. En volgens het protocol hoort dat dus eigenlijk wel, citeert de krant schout-bij-nacht Arne Söderland, een vlaggenspecialist met 41 jaar ervaring.

Op de parkeerplaats van Grand Casino West wacht Mandisa. Mandisa woont in Thornton, een betere buitenwijk van Kaapstad. Ooit woonden er in Thorton alleen blanken. Mandisa was de vierde niet-blanke bewoner in Thorton.
Na de afschaffing van de apartheid, kreeg iedereen het recht om overal te wonen. “Nelson Mandela had gezegd dat iedereen overal mocht wonen. Tenminste, als je dat kon betalen,” zegt Mandisa.
Een industriegebied langs de snelweg scheidt Thorton van Langa, de oudste township van Kaapstad. Waar vroeger zwart en wit van elkaar werden gescheiden, loopt hier nu de scheidslijn tussen arm en rijk.

Mandisa vertelt dat ze vroeger de eerste gids was die zich begon toe te leggen op rondleidingen in de townships. In 1994 werd ze beëdigd als tourist guide. In haar jaar zaten alleen maar blanke gepensioneerde leraren en artsen. Die vonden het wel leuk om na hun carrière toeristen rond te leiden in Kaapstad en omgeving. Als enige niet-blanke gids wist Mandisa de weg in de townships. Ze kwam er immers zelf vandaan. Mandisa wist toen al dat ze een nichemarkt had gevonden.
De banken bij wie ze aanklopte, zagen niet zoveel in haar plannen. Een zwarte vrouw met opgroeiende kinderen, behoorde tot een risicogroep. Hoe zou ze haar afbetalingen moeten aflossen als ze ziek werd?
Mandisa zette door, ze bleef doorgaan met het verkopen van tweedehands kleding en deed af en toe een rondleiding tot het haar uiteindelijk lukte om haar eigen tourbureau op te zetten. Dat heette eerst Our Pride Tours, maar toen er steeds meer concurrentie bij kwam plakte ze daar op aanraden van een goede vriendin Bonani  voor. Zo kwam ze zo wat hoger op de lijst te midden van alle bureaus die vandaag de dag rondleidingen door de townships verzorgen. Twee van de grootste township touroperators die nu hoge ogen gooien in de Lonely Planet reisgids, hebben ooit bij haar een tour gedaan om het vak te leren, zegt ze met enige spijt. “Als ik dat van tevoren had geweten…”

Ze runt het bureau samen met haar zoon en haar man, die dominee is in Khayelitsha. Daar gaan ze elke zondag nog naar de kerk. Haar leven in Thorton heeft daar niets aan veranderd. In het Zuid-Afrika van nu kan dat, zegt Mandisa beslist. In Thorton wordt ze geaccepteerd.
Dat was vroeger wel anders. Haar vader was zwart en haar moeder een kleurling. Daarom werd Mandisa bij haar geboorte gekwalificeerd als zwart. Haar moeder had het als kleurlinge zwaar in de township waar ze woonden. Ze werd door de zwarte bevolking niet geaccepteerd. Daarom gingen haar ouders uit elkaar, zoals ze met elkaar hadden afgesproken.
Na de scheiding wilde haar moeder dat de kinderen de kwalificatie kregen van kleurling. Mandisa moest daarom de potloodtest doen. Daar bestaan verschillende versies van, maar bij Mandisa ging die als volgt: Om te kijken hoe zwart ze was, werd er een potlood in het haar gestoken. Bleef het potlood zitten, dan was ze zwart. Viel het potlood op de grond, dan was ze een kleurling. Mandisa’s moeder streek altijd het haar van haar dochter glad, dus het potlood viel op de grond. Daarom deden ze een tweede test, zegt Mandisa. Ze keken naar de kleur van haar armen en dan aan de binnenkant, waar je duidelijker verschil kunt zien tussen zwarten en kleurlingen. Bij zwarten is die donkerder dan bij kleurlingen. Ten slotte moest ze iets uit het Engels vertalen in het Afrikaans. Zwarten kunnen dat meestal niet, kleurlingen wel. Honderd procent waterdicht is zo’n test natuurlijk niet, maar tijdens de apartheid werd hij decennialang gebruikt. Volgens de test was Mandisa een kleurling. Nu is ze net zoals haar moeder getrouwd met een zwarte man. Wat maakt haar dat dan nu eigenlijk? Als Mandisa antwoord geeft op die vraag lijkt het even of ze twijfelt.