Onbestemde gevoelens

In The Big Issue van deze maand, die geheel is gewijd aan het WK voetbal, staat een artikel over township toerisme. Het blad is een betere uitvoering van onze Daklozenkrant. Hier in Kaapstad tref je de verkopers van het blad niet aan voor de plaatselijke Albert Heijn, maar bij de stoplichten op de vele kruispunten in de stad. Meestal zijn de verkopers zwart, maar gisteren zag ik ook een blanke verkoper van The Big Issue bij het stoplicht staan.

Het blad stelt de vraag wie er van het township toerisme profiteert. Komt het geld dat de toeristen uitgeven aan township tours ook wel echt terecht bij de mensen die in de townships wonen?
De eerste die deze vraag mag beantwoorden is Phakamile Babi. Babi is de voorzitter van de toeristische sector in Khayelitsha en eigenaar van zijn eigen Babi Tours.
Babi is buitengewoon kritisch. Hij stelt dat de zwarte gidsen van het eerste uur steeds vaker plaats hebben moeten maken voor grote reisorganisaties die in handen zijn van blanke eigenaren. Die hebben het concept van de zwarten gestolen en domineren nu de markt, aldus Babi.
In de townships zijn Zweedse, Duitse en Franse organisaties actief. Maar wat weten die nu af van black communities? vraagt Babi zich af. En welk beeld geven zij de toeristen die bij hen een tour boeken in godsnaam mee?

Het is dezelfde vrees die ik de afgelopen weken hoorde uitspreken door mensen die hier al lang in de townships actief zijn, zoals de (blanke) Zuid-Afrikaanse Anthea Rossouw van Dreamcatcher.
Rossouw combineert community projects met lokaal toerisme. Bij de uitvoering daarvan speelt de plaatselijke bevolking een belangrijke rol. Het geld dat er wordt verdiend komt daardoor terecht bij de bewoners zelf.
De opmars van de touroperators die niets meer doen dan toeristen in een busje door de townships rijden, is Rossouw een doorn in het oog. “Bij zulke bureaus speelt interactie met de lokale bevolking geen enkele rol”, zei ze. “Het enige wat ze doen is de mensen een veilige ervaring vanachter het autoraam bieden, zodat die thuis de foto’s kunnen laten zien.”

Is het dan zo onveilig in de townships?

Op internet zijn een paar meldingen te vinden over toeristen die tijdens een bezoek aan een township werden beroofd. Onder hen ook een groep van veertig (!) Nederlanders, die na een avondlijk bezoek aan een restaurant in Langa gedwongen werden hun spullen af te geven.
De berichten dateren al van een paar jaar geleden. Als ik door de townships rijd, heb ik niet het idee dat ik elk moment in een hinderlaag kan rijden.
Toch moet je blijven oppassen. Uit een interview met documentairemaakster Saskia Vredeveld over de documentaire Leaving Mandela Park blijkt dat drie researchers tijdens hun bezoeken voorafgaande aan de opnamen in de townships werden beroofd. In de documentaire die onlangs door de IKON werd uitgezonden werd daar overigens geen melding van gemaakt. De documentaire was vooral opgewekt van toon, want Vredeveld die in het verleden al meer documentaires over Zuid-Afrika maakte, wilde deze keer eens een positief beeld van het land schetsen.

Het is interessant om te zien dat tijdens dit WK voetbal twee belevingen van Zuid-Afrika in een hevige strijd met elkaar zijn verwikkeld. Waar de Zuid-Afrikaanse media vooral oog hebben voor de euforische gevoelens die er tijdens dit WK door het land gaan en berichten over de zegeningen van dit WK, richten de Europese media hun pijlen liever op de tekortkomingen van het land en de dingen die er tijdens het WK mis gaan. Dat laatste wekt weer wrevel van meerdere commentatoren in de Zuid-Afrikaanse kranten. De grootste bedreiging waardoor dit WK alsnog niet zou kunnen slagen komt van de buitenlandse media, die maar ‘door blijven zaniken over dingen die we allang weten,’ aldus een van hen.

Zelf sta ik, op de helft van deze onderneming, ook voor een dilemma. Want hoe geef ik een compleet beeld zonder daarbij niet over de armoede en achterstelling te schrijven? Die zijn tijdens dit WK natuurlijk niet ineens verdwenen. Maar schaar ik me daarmee niet automatisch in het kamp van de zanikers uit Europa? En had ik me niet voorgenomen om dat deze keer juist niet te doen?

Het beste is het daarom om gewoon de townships in te blijven gaan en de mensen aan het woord te laten om wie het gaat. Zoals ook is te lezen in The Big Issue, dat een aantal gewone mensen aan het woord liet over wat zij van township toerisme denken.
Hun antwoorden zeggen meer dan alle mediacommentaren en analyses bij elkaar.  Zo is de negentienjarige Masixole Mphaleni elke keer weer verbaasd als hij een bus blanken door zijn township ziet rijden. “Er zijn toch wel mooiere plaatsen die ze kunnen bezoeken, zoals de Tafelberg,” denkt hij dan. Of de zestienjarige Nelly Nontula die nuchter vaststelt: “Wanneer ik toeristen zie, zie ik alleen maar gewone mensen …  de mensen bij wie ze hun eten en drinken kopen zijn degenen die eraan verdienen.”